Achtergrond
Klimaatstress
De klimaatcrisis heeft belangrijke implicaties voor het mentale welzijn van jongeren. Grootschalige enquêtes onder jongeren in verschillende landen1,2 laten zien dat 45% van de adolescenten aangeeft dat hun zorgen over klimaatverandering een negatieve invloed hebben op hun dagelijks functioneren en 75% ziet hun toekomst als angstaanjagend. Onderzoek onder jongeren in Amsterdam door Adwin Bosschaart3 bevestigt dit beeld. De klimaatstress was vooral hoog onder jongeren op het VWO.
Lopend onderzoek onder Nederlandse jongeren (12-17 jaar) uitgevoerd door pedagoog Andrik Becht en collega’s laat zien dat er geen rechtlijnig verband bestaat tussen de zorgen over het klimaatverandering en de bereidheid om duurzame keuzes te maken (zoals minder vliegen en vegetarisch te eten). Hoewel de handelingsbereidheid toeneemt naarmate jongeren zich meer zorgen maken over klimaatverandering, lijkt er een omslagpunt te zijn als de zorgen extremere vormen aannemen. Jongeren die zich zeer ernstig zorgen maken lijken juist minder bereid om maatregelen te nemen! Andrik Becht en collega’s vermoeden dat deze jongeren een gevoel van verlamming ervaren. Mogelijk hebben ze het idee dat hun acties er niet toe doen.
Didactische principes
In het dagelijks leven wordt het woord ‘hoop’ vaak gebruikt voor een gevoel dat er redding zal komen door een bovennatuurlijke kracht, soms tegen beter weten in, maar niet door inspanning van jezelf of de mensheid in zijn geheel. Uitspraken als “Ik hoop dat het morgen beter weer wordt” of “Ik hoop dat je snel beter wordt” gaan over toekomsten waarop we geen invloed hebben. In de Didactiek van de Hoop staat ‘hoop’ echter voor de overtuiging dat doelbewuste transformatie naar een alternatieve, duurzamere en rechtvaardigere wereld mogelijk is en dat jij en anderen daarin een rol kunnen hebben. Pedagoog Micha de Winter stelde in 2017: “Als je kinderen van jongs af aan weet mee te geven dat ze ertoe toen, dat ze erbij horen, dat de samenleving ook op hén zit te wachten, wakker je de motivatie aan om zich in te spannen, te werken aan doelen, te leren en zich te ontwikkelen”. De didactiek van de hoop heeft vooral tot doel gevoelens van angst en wanhoop te verminderen en zorgen dat leerlingen het gevoel krijgen dat een betere wereld mogelijk is, en zij daar een rol in kunnen spelen.
De Universiteit Utrecht en Stichting Technotrend hebben samen met aardrijkskundedocenten en vakdidactici een aantal hoopgevende werkvormen (door)ontwikkeld over klimaatverandering. Kenmerken van deze werkvormen zijn:
- Het aanbieden van informatie aan over toekomstscenario’s die in de praktijk door geografen worden gebruikt, om de overtuiging open te breken dat er slechts één (catastrofale) toekomst mogelijk is, en te laten zien dat de toekomst vooral afhangt van de keuzes die wij als maatschappij maken.
- Het stimuleren van betrokkenheid bij de eigen omgeving, zowel waardering voor de mooie elementen, als voor de actoren die zich hebben ingezet om de omgeving te verbeteren.
- Terugblikken op het verleden, om te laten zien dat wat mensen belangrijk vinden is veranderd in de loop der tijd, om zo de overtuiging te doorbreken dat dingen nu eenmaal gaan zoals ze gaan. Terugblikken op het verleden is ook nuttig om te laten zien dat individuen en groepen mensen vroeger ook tot verandering hebben aangezet, door te stemmen, actie te voeren of zelf dingen aan te pakken. Dit versterkt het gevoel dat jij of wij als maatschappij in staat zijn om dingen aan te pakken (de self-efficacy of group-efficacy),
- Het verbeelden van verschillende toekomsten, en met name van gewenste toekomsten. Leerlingen moeten zich een toekomst kunnen voorstellen die positieve gevoelens oproept. Creativiteit wordt hierbij gestimuleerd.
- Ruimte bieden om te praten over gevoelens over de toekomst, en de biases en barrières.
- Het benadrukken van positieve bijdragen aan de toekomst, wat leerlingen nu al doen.
- Zichtbaar maken dan veel leerlingen dezelfde zorgen en dezelfde wensen hebben over de toekomst, en dezelfde acties zouden willen nemen. Zo ga je van individuele hoop naar collectieve hoop.
De lesmaterialen staan op deze site. Het figuur hieronder laat de samenhang zien tussen de verschillende componenten van kennis, houding en gedrag ten aanzien van klimaatverandering. In rood staan de componenten waar de Didactiek van de Hoop zich op richt.
