Leerlingen en scholen in het basis- en voortgezet onderwijs kunnen uitstekend helpen om in wijken de energietransitie op gang te brengen. Basisscholen hebben hierin meer invloed dan scholen voor voortgezet onderwijs. Zowel scholen die al meer duurzaamheidsprojecten hebben uitgevoerd, als beginnende scholen kunnen met de methode van het project ‘Scholen als energie-ambassades in de wijk’ (SAEW) zinvolle stappen zetten.
Dit blijkt uit een project met zogenoemd actieonderzoek dat is uitgevoerd door Stichting Technotrend uit Utrecht in samenwerking met de TU Delft. Tijdens dit onderzoek ontwikkelden de onderzoekers gastlessen en lesmethoden om leerlingen energiewijzer te maken. Gelijktijdig werden omwonenden en partijen uit de wijk geïnterviewd en betrokken in participatieve workshops om initiatieven te ontwikkelen om energietransitie op gang te brengen of te versnellen. Daarbij onderzochten de wetenschappers van de TU Delft welke sociaal-maatschappelijke vraagstukken er spelen in de wijk, hoe er in de wijk tegen energietransitie wordt aangekeken, welke kansen er zijn en welke rol scholen hierbij kunnen spelen.
Energieslurpers
Van 2017 tot 2019 hebben zes basis- en twee middelbare scholen in Utrecht en Amsterdam meegedaan aan het project. Leerlingen hebben niet alleen kennis opgedaan over het thema energiebesparing, maar ook over andere thema’s in de verduurzaming van de wijk. Op de acht scholen zijn uiteindelijk zeventien initiatieven ontwikkeld, variërend van energiebesparende maatregelen in de school (zonnepanelen, warmtepomp), een film waarin leerlingen op zoek gaan naar energieslurpers in hun eigen huis (de zogenoemde ‘energie detective’), tot het versieren van prullenbakken (zodat meer mensen hun afval erin gooien) en een duurzame kookworkshop. Projectcoördinator Mijntje de Caluwé van Stichting Technotrend is heel blij dat het project tot meer bewustwording en al deze activiteiten in de wijk heeft geleid: “We hebben vastgesteld dat scholen uitstekend de rol van energie-ambassade in de wijk kunnen vervullen.”
In steeds meer gemeenten zijn concrete plannen om de komende jaren duurzame energie op te wekken, energie te besparen en “van het gas af te gaan”. De idee achter het project is dat leerlingen op hun school leren waarom dat nodig is en hoe het kan worden uitgevoerd. Hierdoor worden ouders, andere wijkbewoners en professionele partijen (zoals netbeheerders, woningcorporaties of energiecoöperaties) meegenomen en enthousiast gemaakt om eigen initiatieven te ontwikkelen en uit te voeren.
Methode-ontwikkeling
De actieonderzoeksmethodiek “Scholen als energie-ambassade in de wijk” is in twee onderzoeksronden (in 2018 en 2019) uitgevoerd. Het project had een innovatief en experimenteel karakter.
De TU Delft heeft onderzocht of en hoe actieonderzoek met scholen kan worden toegepast om de energietransitie in de wijk te versnellen. Zowel de tweesporenaanpak met actieonderzoek, als de keuze van scholen als centrum in de wijk voor co-creatie met lokale partijen om initiatieven voor energietransitie op wijkschaal te ontwikkelen, zijn vernieuwend te noemen. De positief waarderende aanpak van het actieonderzoek (met de zogenoemde ‘appreciative inquiry’-methode) blijkt een geschikte aanpak om zowel onder leerlingen als onder wijkbewoners, en lokale, professionele partijen enthousiasme, ideeën en inzet naar boven te halen.
Een opvallende bevinding van het onderzoek is dat de aanpak ook bruikbaar blijkt op scholen zonder eerdere ervaring met duurzaamheids-, wetenschaps- en techniekonderwijs en met onderzoekend of ontwerpend leren. Scholen kunnen dit type onderwijsproject vervolgens zelf verder oppakken en integreren in bestaande onderwijsvormen.
Verder blijkt dat met een beperkt aantal van tien interviews met partijen in de wijk een voldoende beeld gecreëerd kan worden van wat sociaal-maatschappelijke uitdagingen, energie-initiatieven en -activiteiten in de wijk. Informatie die hieruit voortvloeit kan vervolgens worden gebruikt om geïnteresseerden bij elkaar te brengen in participatieve sessies en daar met de actieonderzoekaanpak nieuwe duurzame initiatieven mee te ontwikkelen.
Download de brochure met de opbrengsten Actie-onderzoek in vogelvlucht.
Het actieonderzoek werd uitgevoerd met de Topsector Energiesubsidie van het Ministerie van Economische Zaken.
Vervolg in Indonesië
Het onderzoeksproject heeft ook internationaal aandacht getrokken. De Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft Stichting Technotrend en de TU Delft uitgenodigd om te onderzoeken of deze aanpak kan worden uitgevoerd op scholen in Jakarta, Indonesië. Hiervoor is een onderzoeksvoorstel ontwikkeld.
Onderzoekspartners
Stichting Technotrend in Utrecht biedt al ruim tien jaar onderwijsprojecten waarin duurzaamheid en techniek samengaan, onder het motto ‘duurzame ontwikkeling door techniekeducatie’.
De TU Delft beschikt over veel kennis over de energietransitie, sociale innovatie, en ‘groen’ gedrag en past die graag toe in de maatschappij in projecten zoals deze.
Voor meer informatie over het Actie-onderzoek:
Stichting Technotrend: Patrick van der Hofstad of projectcoördinator Mijntje de Caluwé
TU Delft: onderzoekers Gerdien de Vries en Thomas Hoppe.
